Τοπωνύμια
Η σπηλιά του Αράπη (Λαογραφία)
Κάτω από το γρανιτένιο όγκο του Παλιόκαστρου και στη δυτική του πλευρά, βρίσκεται η Σπηλιά του Αράπη. Σύμφωνα με παλαιό θρύλο στη σπηλιά αυτή κατοικούσε ένας Αράπης που βρήκε βίαιο θάνατο από μια γριά μάγισσα.
Η μάγισσα απάνω στο Παλιόκαστρο έγνεθε με τη ρόκα της. Έριξε στον Αράπη το κουβάρι να πιαστεί από τη κλωστή και να ανεβεί στη κορυφή. Στο μέσο της διαδρομής κόπηκε η κλωστή έπεσε και σκοτώθηκε.
Άλλος θρύλος λέγει ότι Βουνιστιώτες κυνηγημένοι από Τούρκους βρήκαν καταφύγιο στη σπηλιά και πρόβαλαν σθεναρή άμυνα. Οι τούρκοι για να καταλάβουν τη σπηλιά και να αιφνιδιάσουν τους έγκλειστους έδεσαν με ένα σχοινί ένα τούρκο αράπη από το επάνω μέρος του Παλιόκαστρου. Οι πολιορκημένοι είδαν τον αράπη και τον κατακρεούργησαν.
Η δεύτερη εκδοχή έχει περισσότερη αληθοφάνεια. Γι’ αυτό υπάρχει η διάδοση ότι στη κάψα του καλοκαιριού, ακούγεται το αίμα του, που βογκά, σκούζει. Κάτι τέτοιο όπως είναι διαπιστωμένο, πράγματι συμβαίνει, αλλά η βοή βγαίνει από τα αγριοπερίστερα και τις νυχτερίδες που βρίσκουν σ’ αυτή καταφύγιο.
Η σπηλιά τ’Αράπη,είναι το ηλιακό ωρολόγι, όχι μόνον για τους χωριανούς που εργάζονται στα χωράφια, αλλά και για τους κατοίκους των χωριών Ζερέτσι και Νεβροβούνιστα. Από το Μάιο μέχρι το Σεπτέμβριο όταν η σκιά περιοριστεί γύρω στη σπηλιά η ώρα είναι 10. Όταν ο ήλιος φτάσει στο άνοιγμα της σπηλιάς ή ώρα είναι 12, κι όταν η σκιά φύγει τελείως από την ανατολική σα πελεκημένη πλευρά η ώρα είναι 1 μμ. Έτσι για τους χωριανούς που στα παλαιότερα χρόνια δεν είχαν ωρολόγια, ήταν για τη δουλειά τους το ακριβέστερο σημάδι της ώρας. Στο Ζερέτσι ακόμα και σήμερα την σπηλιά του Αράπη τη λένε «μεσημεριώνα»
Ζευγαρολίβαδο (γεγονός αναμφισβήτητον)
Το ζευγαρολίβαδο γνωστό με την ονομασία Λιβάδι έχει έκταση γύρω στα 500 στρέμματα. Μέχρι το 1895 ανήκε στη Μονή Μεσοβουνίου που βρίσκεται στο Μεσοβούνι Αργιθέας.Όταν παρήκμασε η Μονή Μεσοβουνίου , προσαρτήθηκε στην Ιερά Μονή “Αγίου Γεωργίου, στη Βούνιστα. Η σημερινη Μονή “Καραϊσκάκη”. Κάθε ζευγάρι του χωριού έδινε για δικαίωμα βοσκής ένα κουβέλι (15 κιλά περίπου) σιτάρι ή καλαμπόκι. Κατά την παράδοση η εικόνα της Παναγίας ήρθε στο χωριό από το Μεσοβούνι. Το Λιβάδι θα πρέπει να είναι αφιέρωμα κατοίκου του χωριού στη παραπάνω Μονή.
Το 1895 η Ι. Μονή θέλησε να κτίσει ένα οίκημα (μετόχι) για να εξασφαλίσει την ιδιοκτησία της. Οι χωριανοί ξεσηκώθηκαν σαν ένας άνθρωπος, χάλασαν το κτίσμα που είχε υψωθεί πάνω από ένα μέτρο και έκαψαν ότι οικοδομήσιμη ξυλεία, βρήκαν εκεί μαζεμένη. Στην ενέργεια αυτή πρωτοστάτησε ο Στέργιος Μπακατσέλος ο Νάσιος Κωλέττας, ο Αποστόλης Μπαλατσός και ο Γιαννάκης Γιώτας. Από τότε οι χωριανοί έπαψαν και τυπικά να αναγνωρίζουν κάθε δικαίωμα του Μοναστηριού στο ζευγαρολίβαδο.
Στα επόμενα χρόνια η Μονή Μεσοβουνίου παράκμασε και ήρθε στην δικαιοδοσία της μονής του Αϊ Γιώργη.
Στα 1910 ο ΝΕΟΦΥΤΟΣ με το μίσος που είχε για τη Βούνιστα έβγαλε αφορισμό σε βάρος του χωριού μας, για τη καταπάτηση της εκκλησιαστικής περιουσίας, αλλά οι χωριανοί δεν επέτρεψαν ποτέ να διαβαστεί στο εκκλησίασμα. (Είναι αληθές τούτο)
Όταν αργότερα έγινε ηγούμενος ο Παπαλουκάς με ενέργειες του δραστήριου Ανδρέα Γρηγορίου η Μονή Αγ. Γεωργίου πούλησε τα χωράφια που είναι κοντά στη ποταμιά. Έτσι έληξε κάθε απαίτηση για ιδιοκτησία της Μονής στο Ζευγαρολίβαδο.
Σήμερα το Λιβάδι αυτό γέμισε παλιούρια (θάμνοι αγκαθεροί) και έγινε ακατάλληλο για βοσκή.
Άλλοτε στα παλιά χρόνια την ανοιξιάτικη εποχή που επιτρέπονταν η βοσκή των ζώων στο λιβάδι, αποτελούσε ένα ξεχωριστό γεγονός για το χωριό. Σ’ αυτό το ταλαιπωρημένο από τη βαρυχειμωνιά και το όργωμα της άνοιξης το ζευγάρι εύρισκε ξεκούραση, γερή τροφή και άλλαζε «τρίχα» όπως χαρακτηριστικά έλεγαν οι γεωργοί.
Τότε μαζεύονταν τα παλικάρια του χωριού στον Τσιφλικιώτη κι’ άλλα πηδούσαν στις «τρεις» άλλα έριχναν λιθάρι και άλλα έπαιζαν ομαδικά «Γρούνα». Στο λιβάδι την καλοκαιρινή περίοδο ήταν τα περισσότερα τσαρδάκια (στάλοι), στα οποία οι κτηνοτρόφοι «στάλιζαν» τα κοπάδια τους.
Τσουγκρί
Ο ριζιμιός βράχος που βρίσκεται απάνω από τον πέρα Μαχαλά. Κρύβει τον πρωινό ήλιο. Αργεί πολύ τα πρωινά να χτυπήσει ο ήλιος όλο το χωριό. Γι’ αυτό οι κάτοικοι των απέναντι χωριών λέγουν χαρακτηριστικά. «Βάρεσε ο ήλιος στη Βούνιστα αλιά στον αγιομάνστον», δηλαδή σ’ εκείνον που δεν έφαγε ακόμα για γιόμα.
Πετρωτά. Πετραδερή και κατηφορική τοποθεσία πάνω από το Ζευγαρολείβαδο. Την άνοιξη αποκτά ξεχωριστή ομορφιά και χάρη όταν ανθίζουν τα σφερδούκλια (ασφόδελφοι). Είναι μαζί με το ζευγαρολίβαδο το χειμαδιό του χωριού.
Ξερόκαμπος.Είναι κάτω στη ποταμιά στην Αγία Τριάδα. Εκεί βρίσκονται τα μόνα πεδινά και γόνιμα χωράφια του χωριού. Καλλιεργούνταν τριφύλλια και καλαμπόκι. Πήρε την ονομασία από την έλλειψη του νερού που φαίνεται ήταν μόνιμη από τα παλιά χρόνια.
Ζύγρα.Το ρέμα ανάμεσα Βούνιστα – Βρώστιανη. Το βαθύ φαράγγι που σχηματίζει το ρέμα μαζί με το άγριο και υποβλητικό τοπίο, η λαϊκή φαντασία το θεωρούσε ότι το κατοικούν νεράιδες «καλότυχες» Καλικάτζαροι (καρκατζούλια) και άλλα στοιχειά.
Μακρυαράχη.Το εκκλησιαστικό χωράφι που βρίσκεται στη Μακραράχη, μαζί με τα Γλενταίϊκα χωράφια σχηματίζουν μια επίπεδη επιφάνεια, αρκετών στρεμμάτων. Την περιτριγυρίζει δάσος και στη κορυφή βγαίνει ένα κρύο και πόσιμο νερό, σε αντίθεση με την ονομασία της. Παλιότερα στη θέση αυτή γινότανε εκδρομές την Πρωτομαγιά.
Αλαταριές. Είναι ο πουρναρότοπος και τα χωράφια που βρίσκονται κάτω από τη Ράχη και το νεκροταφείο. Εκεί στα παλιά χρόνια οι τσοπάνηδες είχαν τις ειδικές πλακόπετρες που έδιναν αλάτι στα γιδοπρόβατά τους. Κάθε ένας είχε και τη δική του αλαταριά. Είχαν και τις στρούγκες που άρμεγαν τα γιδοπρόβατά το βράδυ και το πρωί. Την ημέρα τα έβοσκαν στο Απόσκιο
Βαθειά Λάκκα (στη θέση προσήλιο)
Τοποθεσία ανάμεσα και κάτω από την Ορνεοφωλιά και το Καψαλάκι. Εκεί γινότανε το «γρέκι» των γιδοπροβάτων, στη καλοκαιρινή περίοδο. Αλλά και το χειμώνα λόγω της προσηλιακιάς τοποθεσίας γινόταν η συνάντηση των τσοπάνηδων από όλα τα γύρω μαντριά.
Γελαδόσταλος (απόσκιο)
Τοποθεσία με βαθύσκια και αιωνόβια πλατάνια στο Μέγα Ρέμα, ανάμεσα στις τοποθεσίες σπίτι Μητσιόβα – Τούρνος. Την καλοκαιρινή περίοδο τα μεσημέρια συγκεντρώνονταν τα γιδοπρόβατά και τα γελάδια που έβοσκαν στο Απόσκιο. Έπιναν τα ζώα νερό από το Μέγα Ρέμα, έπιναν και οι άνθρωποι ένα κρύο και χωνευτικό νερό που έβγαινε από μια σχισμή βράχου, που οι γέροι βοσκοί της έδωσαν μια παραστατική σόκιν ονομασία.
Γούρνες
Μακρόστενη βαθουλωτή έκταση ανάμεσα απάνω και κάτω Διάσελο. Έχει εξόδους μόνο προς τα δύο Διάσελα. Τα βράδια οι χωριανοί έβαζαν μέσα τα γελάδια και έκλειναν τα δυο περάσματα. Το 1934 από εκεί έγινε η μεγαλύτερη ζωοκλοπή που σημειώθηκε στο χωριό. Έκλεψαν τέσσερα δαμάλια. Τα έκλεψε κάποιος Μπουκοβάλας από χωριό της Αργιθέας.
Ζάβατος
Ονομάζεται το δάσος από Καστανιές (ο Καστανεώνας). Υπάρχουν δύο Ζάβατοι ο κάτω, που βρίσκεται πίσω από το Παλιόκαστρο και ο απάνω Ζάβατος στα σύνορα Ελληνοπύργου (Γράλιστας) και Ελληνοκάστρου. Ο κάτω Ζάβατος ήταν μοιρασμένος σε κληροτεμάχια και ο κάθε χωριανός μάζευε τα κάστανα από τις Καστανιές που ήταν στο τεμάχιο του (μεράδι). Αντίθετα ο απάνω Ζάβατος είναι Κοινοτικός και τα κάστανα τα μάζευαν μια ορισμένη ημέρα που την όριζε το Κοινοτικό Συμβούλιο. Ένα μήνα πριν ωριμάσουν τα κάστανα η κοινότητα έβαζε καστανοφύλακα και στο διάστημα αυτό απαγορεύονταν να μπουν μέσα ζώα και άνθρωποι. Η φύλαξη ήταν πολύ αυστηρή. Την ημέρα που θα «απόλλαγαν» το Ζάβατο (θα επέτρεπαν το μάζεμα) μέσα στη νύκτα χτυπούσε η καμπάνα και έδινε το σύνθημα του ξεσηκωμού. Τότε όλο το χωριό συν γυναιξί και τέκνοις και με τα υποζύγια ξημέρωνε απάνω στης Παναγιώταινας. Άναβαν φωτιές για να ζεσταθούν από το φθινοπωρινό κρύο και περίμεναν να καλοξημερώσει για να δοθεί από τον Πρόεδρο το σύνθημα για την είσοδο στο Ζάβατο. Η μέρα αυτή ήταν για το χωριό ημέρα χαράς.
Κακαβάκια. Βρίσκονται στο Μέγα Ρέμα. Ανάμεσα Σημείου και της τοποθεσίας Καραούλι της Μονής του Αη Γιώργη. Κι’ εδώ το φαράγγι και το άγριο τοιχίο κατά τη λαϊκή φαντασία τα κατοικούν νεράιδες και καλικάτζαροι. Επειδή το χωριό βρίσκεται ανάμεσα Ζύγρα και Κακαβάκια, λέγαν οι γέροι του χωριού ότι τα παραπάνω «αερικά» στοιχειά περνούν μέσα από το Χωριό. Είναι πέρασμα.
Λαύρα. Τοποθεσία στο απόσκιο. Μεταξύ Λούτσες και Πουρί. Ωραία τοποθεσία με καταπληκτικό γάργαρο νερό, που εφραίνεται η ψυχή, όταν το πίνει κανείς.Εκεί ξεκουράζονταν οι χωριανοί, όταν κουρασμένοι από τη συγκομιδή των καστάνων, στον επάνω “ζάβατο”επέστρεφαν.Κυρίως αυτοί που ήταν από τα Γράβια,Βαρκά, Πετρωτά και ξηρόκαμπο.
Λούτσες
Τοποθεσία στο Απόσκιο, πίσω περίπου από τη νοητή γραμμή του Τσουγκρί. Ήταν ο στάλος των γιδοπροβάτων του Πέρα Μαχαλά. Έχει κρύο και χωνευτικό νερό. Εκεί την άνοιξη και το Καλοκαίρι τα μεσημέρια γινότανε η συνάντηση αγοριών και κοριτσιών που φύλαγαν τα γιδοπρόβατά τους. Ο τόπος τότε ζωντάνευε από τα γέλια τα τραγούδια και τα παιχνίδια τους.
Πουρί
Μαγευτική τοποθεσία στο Απόσκιο κοντά στον απάνω Ζάβατο. Έχει ένα από τα καλύτερα νερά του χωριού. Τοποθεσία κατάλληλη για ημερήσια εκδρομή.
Μουσά Τοποθεσία στην ανατολική πλευρά του Τσουγκρί έχει πόσιμο νερό. Φαίνεται πήρε την ονομασία από κάποιο Μουσά. Είναι όνομα με Αρβανίτικη προέλευση.
Μπαήλ – Μπεράτι Τοποθεσία κοντά στη Σουρβιά. Κι’ αυτή πήρε την ονομασία ίσως από κάποιο ληστή τουρκαλβανό που είχε εκεί το λημέρι του.
Μέγα δέντρο
Είναι πίσω από τον Αχνό – Γούρνες. Πήρε την ονομασία από μια πελώρια δρυ (βελανιδιά) την έκοψε το έτος 1922 ο Ανδρέας Γρηγορίου. Ήταν η μεγαλύτερη δρυ σ’ ολόκληρη την περιφέρεια του χωριού. Μνημείο της φύσης.
Βρύση και Κοτρώνι της Καλόγριας
Τοποθεσία κοντά στη ποταμιά, ανάμεσα Πετρωτά και Ξερόκαμπου. Εκεί που σήμερα είναι η γαλαρία εκτροπής του νερού του Αχελωου για την κατασκευήν του φράγματος Μουζακιου. Πήρε την ονομασία από τη καλογριά την μάνα του Καραϊσκάκη που εύρισκε σ’ αυτή καταφύγιο. Παλιότερα υπήρχε εκεί μικρή σπηλιά.Όπως ερχόταν από τη Σκουληκαριά, στάθμευε για να πιεί νερό, και η βρύση ονομάστηκε βρύση της καλόγριας.
Άλλες τοποθεσίες του χωριού με αλφαβητική σειρά.
α/α τοποθεσία
1 Αγία Τριάδα
2 ΑγιάΠαρασκευή
3 Αγροκερασιά
4 Αηλιάς
5 Αλαταριές
6 Αλεξανδρινές
7 Αλέτα
8 Αλώνι Μακρή
9 Αμμος
10 Αμπδιά
11 Αμπέλια
12 ΑναγνωσταίϊκαΞος
13 Αναγνωστέϊκα Βαρ
14 Ανγνωστ.Μακρυρ.
15 Απάνου Διάσελο
16 Απάνω Σταυρός
17 Αποστολιά
18 Αράπη
19 Αρβαντουϊάννη
20 Αρκουδοσκιά
21 Ασβόστρυπες
22 Ασπρι Πέτρα
23 Ασπρόχωμα
24 Αχνό
25 Βαβλέίκα
26 ΒαθειαΛάκκα
27 Βάθος
28 Βαμβακιά
29 Βαρκά
30 Βενέτια
31 Βιστέρνα
32 Βλαχογιώργινας
33 Βλαχογιώργου
34 Βλησίδια
35 Βλυσίδια
36 Βραζάλι
37 Βρύση τ’ παππού
38 ΒρύσηΚαλόγριας
39 Βρύσιες
40 Βρυσούλα
41 Βρωμοβρυση
42 Βρώστιανες
43 Γελαδόσταλο
44 Γιαλό
45 Γιάν Παν
46 Γιωργούλα
47 Γιωταίϊκα
48 Γκαρέλη
49 Γκλαμπάτσα
50 Γκορτσιά
51 Γκουβαρέλια
52 Γκουρλίγκα
53 Γούβα
54 Γουργομάντρια
55 Γούρνα τνΑντώνη
56 Γούρνες
57 Γούρνες
58 Γούρνες ορνοφωλ.
59 Γράβια
60 Γρεκάκι
61 Γρίβα
62 Γώγουλου
63 Δημούλι
64 Διάκου Αλώνι
65 Διασέλα
66 Διάσελο
67 Εικονοστάσι
68 Ζαρνακουπέϊκα
69 Ζγό
70 Ζερβό
71 Ζίγρα
72 Καγκέλινα
73 Κακκαβάκια
74 Κακόζνάκι
75 Καλόγριας
76 Καμένο αλώνι
77 Καμζάκι
78 Καμίνια
79 Καναλάκια
80 κανάλια
81 Καπνό
82 Καραπιπέρη
83 Καραχασάνι
84 Καρδαρά
85 Καρτέρια
86 ΚαστανεςΒακουφ
87 ΚαστανιεςΚωλετ.
88 Κάτου Διάσελο
89 Καψαλάκι
90 Κάψαλο
91 Κάψαλο
92 Κέντρωμα
93 Κήπια
94 Κλαμπάτσα
95 Κλαρούδα
96 Κλούρια
97 Κόκκινη Ζνάρα
98 Κόμμα
99 Κοροβίνα
100 Κοσκινάδια
101 Κοτρώνα
102 Κοτρωνι Αλπού
103 ΚοτρωνιτΓιάννη
104 Κοτρώνκαλογριας
105 ΚοτρώντσΑλπού
106 Κουκκόλα
107 Κουρνούτ
108 Κουτσουνικου
109 Κουτσπιά
110 Κράνια
111 Κριαρόγρεκο
112 Κριθάρια
113 Κτίργιο Μετοχι
114 Κώστα τ’Μιχάλη
115 Κωσταλάμπρου
116 Λάκκα τ’καλόερο
117 Λαμπραίϊκο
118 Λαύρα
119 Λευτοκαρυά
120 Λιβαδάκι
121 Λουτρά
122 Λούτσιες
123 Λυκόραχη
124 Μακρή Μακρυαρ.
125 Μακρυαράχη
126 Μανθαία
127 Μαντριά τ’Καμέα
128 Μάρκου Φλέγκα
129 Μαυρόϊα
130 Μέλιγος
131 Μετόχι
132 Μηλέα
133 Μητσιόβα
134 Μισιακιά
135 Μουσλί
136 Μουσσά
137 Μπαήλ-Μπεράτι
138 ΜπαϊριατσΧρίστιν.
139 Μπακατσέλου
140 Μπάλτσα
141 Μπρίζα
142 Μυλος βακουφ.
143 Νεράκι
144 Νεραντζιά
145 Νεραντζιές
146 Νήματα
147 Νταλίπη
148 Ντερβενη
149 Ντριμπτάνα
150 Ξηρόκαμπο
151 Ξηρόρεμμα
152 Ξούδια
153 Οβωρός
154 Ορνοφωλιά
155 Παλαδεμάτια
156 Παλικαριά
157 Παλιογιαννάκη
158 Παλιογκορτσιά
159 Παλιόγουρνα
160 Παλιόκαστρο
161 Παλιοκόπρια
162 Παλιόλακκα
163 Παλιομπλο
164 Παλιόπυργος
165 Παλιούργια
166 Παλιοχώραφα
167 Παναϊώτινας
168 Παπαλάμπραινα
169 Παπιοπλάτανο
170 Παρασπόρι
171 Περαταριά
172 Πέτρα σκαφίδι
173 Πλάϊα
174 Πλάκα
175 Πλάκα Μιχάλη
176 Πλάκα-Μακρή
177 Πλαστήρα
178 Πλάτανος φρύδα
179 Πουρνάρι
180 Ράμια
181 Ρασόρεμμα
182 Ρόγγι
183 ΡόγγιΑντρέα
184 Ρουμάνκορομπιλ
185 Ρουστάνη
186 Σ’φλιά
187 Σημείο
188 Σιαντραβάνη
189 Σίδερα
190 Σκάλλα
191 ΣκάλλεςΜιχάλη
192 Σκαλλούλα
193 Σκλήθρο
194 Σουκήπια
195 Σουρβιά
196 Σπ. Παλαβαγόρω
197 σπηλιά τ’ ΒαΒύλη
198 Σπηλιάπλαστήρα
199 Σταλο Φώτη
200 Σταντρέα
201 Σταυροκωστάντο
202 ΣτΒλαχογιώργου
203 ΣτΓιουργούλα
204 Στέρνα
205 Στεφανή
206 Στκαρδαρά
207 ΣτΚίμου
208 Στκλαρούδα
209 Στμανίκα
210 ΣτοΣταυρό(απάν.)
211 Στο Κούφαλο
212 Στουτσιουμάρι
213 ΣτουτσιουμάρτΦλέγκα.
214 Στπαλιγιαννάκη
215 Στριβάδια
216 Στρώματα
217 ΣτσπουργιάτΒλαχογ
218 στσυντηλατΧρυσ.
219 Στφώτη Κωλέττα
220 Σφετσα
221 Σφλιά
222 Τούρνο
223 Τρυπήλα
224 Τσαμέϊκο βακουφ.
225 Τσέρνο
226 τσιαμέϊκα
227 Τσιαμουρέλη
228 Τσιλίκια
229 Τσιουγκρί Κατ
230 Τσιουγκρί-Πετρωτά
231 ΤσιουγκρίΑπάν
232 Τσιουκάνια
233 ΤσιουμαΜπακ.
234 ΤσιούματΣυντήλα
235 Τσιουμπίδια
236 Τσιουφλικιώτη
237 Τσιφλικώτη
238 Τσουγκρί πετρωτα
239 Τσουκνίδα
240 Φακή
241 φιλικια
242 Φούρνα
243 Φρυδαίϊκα
244 Φτελια
245 Φτερόλακκα
246 Φτιλια
247 Φυλουρια
248 Χάλασμα
249 Χαρλαμπίνα
250 Χατζή
Μερικά από τα παραπάνω τοπωνύμια μας φανερώνουν ότι έζησαν σε παλιότερα χρόνια στο χωριό κάτοικοι που χάθηκαν χωρίς να αφήσουν απογόνους ή μετανάστευσαν. π.χ. Αλεξανδρής Αλέτας – Γιάννης Πάνος, Γκαρέλης Δημούλης Καραχασάνης – Καραπιπέρης Κουτσονίκος Κορνούτος Καγκέλης Μουσάς Νταλίπης Πλαστήρας Ρουστάνης Τσιφλικιώτης Τσιαμουρέλης Τσιάμης Χατζής.